Чакидаҳое аз таърихи руза

Ҷустан ва талаби руъяти ҳилол аз бегоҳи рӯзи бистунӯҳуми моҳӣ шаъбон воҷиби кифоя аст. Бинобар ин, намояндагони расмии дин ва пешвоёни Ислом дар ҳар давру замоне барои он талош мекарданд. Сютй дар «Ҳуснул муҳозара» овардааст: Аввалин касе, ки ба дидани ҳилоли моҳи Рамазон дар Миср баромадааст, козӣ Ғавс ибни Сулаймон (в. 168 ҳ.) буд.

Ҳамчунин гуфта шудааст, ки Абдуллох, ибни Лаҳиқа аввалин қозии мисриест, ки дар минтақаи Ҷиза ба дидани ҳилол баромадааст. Дар замони Ҳишом ибни Абубакр аз пул гузашта, дар боғҳои Ибни Абуҳубайш ба руъяти ҳилол мепардохтанд. Баъдҳо дар доманаикӯҳи Мукаттам дар назди ҷомеи Абуд дидбоне бо номи дидбони қозиён сохта буданд, ки барои дидани ҳилол ба он ҷо мебаромаданд.

Дар Куръони карим ба тановули хурмо, бахусус дар аснои зоймон, тавсия намудааст, он ҷо ки ба Марям мефармояд: «Ва шохаи хурморо ба сӯи худ такон бидеҳ., хурмои тозае бар ту мерезад, пас аз он бихур ва бинуш ва хуш бош!». Расули Худо (с) ҳам дуст медошт, ки рӯзаро бо чанд хурмои тоза ва ё хушк бикушояд ва ин амр ҳикматҳои зиёде дар худ дошт, ки илми тибби муосир порае аз онро кашф намудааст. Озмоишҳои лабораторӣ нишон медиҳанд, ки ҳар сад грамм хурмо дар таркиби худ 65 мг. калсий, 72 мг. фосфор, 1,5 мг. оҳан дорад ва ин таркиботи минералии ишқорй меъдаро аз туршиҳои зиёд ва ҷисмро аз заҳрҳои пасмонда тоза мекунанд.

Арзиши ҳар сад грамм хурмо ба 352 килокалория баробар аст. Ҳамчунин собит шудааст, ки хурмо аз витамини «А» бой буда, нарм-кунандаи хуби табиӣ ба шумор меравад, қабзи меъдаро бартараф месозад, мушакҳои ҷисм ва асабҳоро тақвият мекунад, таровати баданро ҳифз менамояд ва барои дасгоҳи гувориши заъиф нофеъ аст. Он барои одамони дучори камхунӣ, бемориҳои сина, занони бордор ва кудакон бисёр муфид аст. Хурмо ва нушокиҳои мевагӣ хӯроки тақрибан омода – ҳазмшуда ба шумор меоянд ва муносибтаринҳо барои ифтор мебошанд.

Бадан ниёзҳои худро дар зарфи чанд дақиқа аз онҳо таъмин менамояд, дар ҳоле ки барои ҳазм ва коркарди дигар анвои хурданиҳо замони бештаре сарф мешавад. Агар дар замони Расули Худо (с) дар моҳи Рамазон барои саҳарихӯрӣ ва дамидани субҳ ду азон дода мешуд, дар давраи Аббосиён пеш аз субҳчамое дар куйу барзан мегаштанд ва бо садои баланд: Хезед, хезед мегуфтанд. Аз он ҷо ки онҳо мардумро бо ибораи «куму» ва «кумо» садо мекарданд, ба ҷамоаи «Қумӯ» ва «Куо» машҳур гашта буданд.

Дар ҷомеи Миср муаззинон пас аз азони саҳарихурӣ бо садои баланд: Кулӯ вашрабӯ (бихуред ва бинушед!) мегуфтанд ва ин байтҳоро мехонданд:

Айюҳа-н-нуввом, кӯмӯ лил фалох,
Вазкуруллоҳа-л-лазй аҷра-р-риёҳ!
Инна чайша-л-лайли кад валло ва рох,
Ва тадоно аскаруссубхи ва лоҳ!
Ишрабу аҷло, фақад ҷоа-с-сабоҳ!

Муҳаммад ибни Аҳмад маъруф ба Ибни Чубайр (540-614/1145-1217) – сайёҳ ва сафарноманигори машҳури араб дар асри дувоздаҳ дар бораи саҳарихурии ахли Макка овардаст: «Муаззин аз болои миъзанае, ки дар рукни шаркии Масҷидулҳаром воқеъ буд, бо садои баланд мардумро ба саҳарихурй даъват мекард ва ду навҷавон низ бо ӯ ҳамовоз мешуданд. Вале чун садои онҳо ба маҳаллаҳои дуртар намерасид, ходаи дарозеро, ки дар нуги он тахтачуби амудие бо ду кандили фурузон насб шуда буд, аз болои он мебардоштанд ва мардум бодидани онҳо саҳарихуриро идома медоданд.

Ҳамин ки субҳ, медамид, қандилҳоро дарҳол поин меоварданд ва садои азони субҳ низ аз ҳартараф баланд мешуд. Муҳаммад ибни Абдуллоҳ маъруф ба Ибни Батута (703-779/1304-1377), ки тақрибан як аср баъд аз Ибни Ҷубайр гузаштааст, дар са-фарномаи худ ҳамин чизро аз ахли Макка гузориш додааст. Гуфтанист, ки ҳайати донишмандони шаҳри Кембриҷ Ибни Батутаро дар китобҳояшон амири сайёҳони таърихнигор дар байни мусалмонон номидаанд.

Вақте ҳилоли моҳи Рамазон тулуъ мекард, он шаб дар Масҷидулҳаром чашне барпо мегардид, дар назди амири Макка таблҳо задамешуд, бурёҳои масҷид иваз карда мешуданд ва дар он шамъҳо ва чароғон афрухта мешуданд. Шаби иди Рамазон ба монанди шаби бисту ҳафтуми он дар тамоми сатҳи ҳарам, манораҳои он ва сатҳи масҷиде, ки дар болои кӯҳи Абуқубайс воқеъ буд, шамъҳо ва кандилҳо афрухта мешуданд. Муаззинон он шабро то субҳ ба такбиру таҳлил ва зикру тасбеҳ ва оммаи мардум ба тавофу намоз ва зикру дуъо барпо медоштанд.

Пас аз адои намози бомдод шитобон ба хонаҳо баргашта, либосҳои идона мепушиданд ва барои адои намози ид дубора ба масҷид меомаданд. Аввалин касе ба ҳарам ворид мешуд, банӣ Шайба – ҳоҷибони хонаи Худо буданд. Дари хонаи Каъбаро мекушоданд ва бузурги қабила дар остонаи дари он ва дигарон дар пешаш менишастанд, то он ки амири Макка меомад. Дар моҳи Рамазон чорабиниҳои фарҳангӣ ва барномаҳои пурбори маънавие аз сӯи шаръ пешбинӣ шудаанд, ки ба фард шахсият ва ҷомеа ҳувият мебахшанд. Бинобар ин, мардуми мусалмон дар тули таърихи наздик ба якуним ҳазорсолаи фарҳанги исломйӣ моҳи Рамазонро ба шукӯҳи хосе истиқбол намудаанд.

Тамоми чорабиниҳои дигарродар он канор гузошта, дар ду сатҳи мардумӣ ва давлатӣ ба барпоии барномаҳои ибодатӣ ва тадорукоти хоси ин моҳ пардохтаанд. Маҳфилҳои илм, ҳалкаҳои дарс ва низомияҳо дар умум ва ё ба таври нисбӣ таътил эълон шуда ва мардум ба тиловати Қуръон, ибодат, кумаку дастгирии қишрҳои гуногуни ҷомеа ва дигар барномаҳои худсозӣ ва тазкияи нафс машғул мешуданд.

Ривоят шуда, ки Ибни Аббос (р) дар моҳи Рамазон дарси тафсир
ва ҳадисро канор мегузошт ва ба тиловати Куръон машғул мешуд. Имом Молик (рх,) низ дар он ҳалқаи дарси ҳадисро таътил мекард ва ба тиловати Қуръон ва тадаббур дар оятҳои он мепардохт. Имом Шофеъӣ бошад, дар моҳи Рамазон Куръонро шаст бор хатм мекард.

Имрӯз низ дар кишвари Малайзия дар моҳи Рамазон соатҳои кор дар муассисаҳои давлатӣ кам карда мешаванд ва дар шаҳри Куала-лампур (Куала-Лумпур) – пойтахти кишвар дар сатҳҳои иқлимӣ ва давлатӣ аз сӯи ҳукумат мусобиқаҳои хифз ва тиловати Қуръон баргузор мегарданд. Дар кишварҳои Бангладеш, Ҷибутӣ, Буркинафасо, Банин ва баъзе кишварҳои дигари исломӣ ба муносибати моҳи Рамазон мактабҳо таътил мешаванд ва дар баъзе кишварҳои дигар аз соатҳои дарсӣ коҳиш дода мешавад. Аввалин бор аз садои тӯп (силоҳи оташбор, пушка) барои огоҳ
намудани мардум ба фарорасии вақти ифтор соли 859 ҳиҷрй дар шаҳри Коҳира истифода шудааст.

Гуфтаанд, ки ба султони мамлукҳо Хушқадам тупе тӯҳфа шуд ва аввалин озмоиши он ба бегоҳи рузи аввали Рамазон вақти ифтор рост омад. Мардум аз ин ҳодиса хушнуд гардида, маротиби сипоси хешро ба султон расониданд. Султон низ аз истиқболи онҳо ба ваҷд омад ва садои тупи саҳарихурӣ ва тупи имсок ва ё дамидани субҳро низ бар он афзуд.