Мафхум ва мохияти рӯза

Рузаро дар забони арабй «савм» мегуянд, ки дар луғат ба
маънои мутлаки бозистодан ва худдорй намудан аст ва дар ин сурат
ба маънои бозистодан аз хурдану нушидан, аз сухан гуфтан, аз роҳ
рафтан ва ғайра ба кор бурда мешавад. Вожаи «савм» дар ояти 26-
уми сураи Марям ба маънои худдорй аз сухан гуфтан омадааст, он ҷоки мефармояд: «… (Эй Марям) агар касеро аз башар бини, (ба вай)
бигӯ: Ман барои (Худои) Рахмон савмеро (бар худ) назр намудам, пас
имрӯз ба ҳеҷ одам (кас)-е сухан нахохам гуфт».
Аммо дар истилохи шаръ «савм» (руза) ба маънои рузона аз дами-
дани субхи содик то фуру рафтани офтоб аз хурдану нушидан ва ҳам-
бистарй худдорй намудан, яъне амалан аз хостаҳои шикаму фарч ва
ҳар чизи махсуси дигаре, ки ба шикам ворид мегардад, дар он муддати
муайян худдорй намудан аст.
Аз таому шароб дур шудан,
Ва-з ҳама хурдани нуфур шудан.
Албатта, бозистодан аз анчоми хостаҳои шикам ва фарч намуди
зохирй ва колаби шаръии ин ибодатро ташкил медиҳад ва набояд та-
лошҳои бандаи муъмин дар шаклан ба чой овардани он мавдуд гар-
дад, балки кушиш намояд, ки худро ба мохият, ҳадаф ва мухтавои он
бештар наздик созад.
Нест дар ҳукми шаръ агар донй,
Руза ҷӯз қахри нафси шахнй.
Руза яке аз рукнҳои панчгонаи бинои Ислом буда, тоати бериё ва
беолоиши Парвардигор ба шумор меравад. Зеро он ибодати бешакл
ва холй аз колаби берунист, то зохиран ба риё ва худнамой наздик бо-
шад. Даҳони хушкида ва синаи тафсони рузадорро танҳо Худо ва ху-
даш медонад. Пас шахси рузадор дар ният ва рафтор низ бояд худро
аз ҳаракатҳои риёомез дур дорад.
Тоатест, ки Худованд дар ивази он савоби бениҳоят барои банда-
аш ато мефармояд ва ҳамон гуна ки он ибодати безохир аст, Худованд
низ подоши онро дар нафсаш ваъда намудааст. Паёмбари акрам (с)
дар бахше аз ҳадиси кудсй мефармояд:
ки он барои Ман аст ва Ман подоши онро хоуам дод, зеро рузадор шау-
вату таомашро барои Ман тарк намудааст…».14
Тоатест, ки ахли худ, яъне рузадоронро аз дари хосе вориди би-
хишт мегардонад. Паёмбар (с) мефармояд: «Дар биуишт дарест, ки
онро «Райён» (шодоб) номанд. Рузи циёмат рузадорон аз он дар воридиРузаро дар забони арабй «савм» мегуянд, ки дар луғат ба
маънои мутлаки бозистодан ва худдорй намудан аст ва дар ин сурат
ба маънои бозистодан аз хурдану нушидан, аз сухан гуфтан, аз роҳ
рафтан ва ғайра ба кор бурда мешавад. Вожаи «савм» дар ояти 26-
уми сураи Марям ба маънои худдорй аз сухан гуфтан омадааст, он ҷо
ки мефармояд: «… (Эй Марям) агар касеро аз башар бини, (ба вай)
бигӯ: Ман барои (Худои) Рахмон савмеро (бар худ) назр намудам, пас
имрӯз ба ҳеҷ одам (кас)-е сухан нахохам гуфт».
Аммо дар истилохи шаръ «савм» (руза) ба маънои рузона аз дами-
дани субхи содик то фуру рафтани офтоб аз хурдану нушидан ва ҳам-
бистарй худдорй намудан, яъне амалан аз хостаҳои шикаму фарч ва
ҳар чизи махсуси дигаре, ки ба шикам ворид мегардад, дар он муддати
муайян худдорй намудан аст.
Аз таому шароб дур шудан,
Ва-з ҳама хурдани нуфур шудан.
Албатта, бозистодан аз анчоми хостаҳои шикам ва фарч намуди
зохирй ва колаби шаръии ин ибодатро ташкил медиҳад ва набояд та-
лошҳои бандаи муъмин дар шаклан ба чой овардани он мавдуд гар-
дад, балки кушиш намояд, ки худро ба мохият, ҳадаф ва мухтавои он
бештар наздик созад.
Нест дар ҳукми шаръ агар донй,
Руза ҷӯз қахри нафси шахнй.
Руза яке аз рукнҳои панчгонаи бинои Ислом буда, тоати бериё ва
беолоиши Парвардигор ба шумор меравад. Зеро он ибодати бешакл
ва холй аз колаби берунист, то зохиран ба риё ва худнамой наздик бо-
шад. Даҳони хушкида ва синаи тафсони рузадорро танҳо Худо ва ху-
даш медонад. Пас шахси рузадор дар ният ва рафтор низ бояд худро
аз ҳаракатҳои риёомез дур дорад.
Тоатест, ки Худованд дар ивази он савоби бениҳоят барои банда-
аш ато мефармояд ва ҳамон гуна ки он ибодати безохир аст, Худованд
низ подоши онро дар нафсаш ваъда намудааст. Паёмбари акрам (с)
дар бахше аз ҳадиси кудсй мефармояд: «…Худованд гуфт: Магарруза,
ки он барои Ман аст ва Ман подоши онро хоуам дод, зеро рузадор шау-
вату таомашро барои Ман тарк намудааст…».14
Тоатест, ки ахли худ, яъне рузадоронро аз дари хосе вориди би-
хишт мегардонад. Паёмбар (с) мефармояд: «Дар биуишт дарест, ки
онро «Райён» (шодоб) номанд. Рузи циёмат рузадорон аз он дар вориди
биҳишт мегарданд ва гайр аз онҳо касе ҳакқи ворид шудан аз он дарро
. Нидо мешаваб: Рӯзадорон кучояд? Аз ч؛ой бармехезанд ва гайр
аз касе аз он дар намешавад. Вақте шуданб, он
дар баста мегардад ва дигар касе аз он ворид намешавад».
Рузаи ин моҳ мадрасаи тарбияи ахлок, сохтани шахсият ва омузи-
ши давраиест, ки ахлоки ҳамида, иродаи пойдор, неруи муковимат,
сабр ва дигар рӯхиёти некро дар фитрат ва ботини инсон таҳким ва
таквият мебахшад. Ба ӯ дарси амонатдорӣ ва муроқабати Ҳақ – ҳозир
донистани Худо дар ниҳону ошкорро меомузад, зеҳну андешаи ӯро са-
фо, покизагй ва илҳом мебахшад ва зарфиятҳои чисмй, рӯҳй ва фик-
рии ӯро аз сустиву танбалй ва заъфу афсурдагй раҳо месозад.
Рузаи моҳи Рамазон бо ба тартиб даровардани низоми хурдану
нушидан ва хобу хури инсон ба ӯ амалан дарси тартибу интизом дар
зиндагиро меомузад ва эҳсоси ваҳдату якпорчагй дар сар то сари ча-
ҳони Исломро дар калби вай бедор месозад. Зеро ҳама якчоя руза ме-
гиранд ва дар як вакт ифтор менамоянд.
Руза дар вучуди инсон отифаи раҳмату муҳаббат, бародарй ва эҳсо-
си зарурати робитаи ҳамбастагию ҳамкориро дар миёни мусалмонон
парвариш медиҳад. Масалан, эҳсоси гуруснагию ташнагй ва эҳсоси
ниёзҳои чисмй ӯро барои ҳамбастагй бо дигарон, ширкат дар маҳви
падидаи факру тангдастй ва кумаки гуруснагону беморон ва дигар аъ-
моли хайр омода месозад. Ва бо ҳамин заминаҳои рӯҳии ҳамкориҳои
ичтимой ва робитаҳои инсонй дар миёни мардум фароҳам мегарданд.
Руза бо полоиши русуботи хурокй дар бадани инсон ва бо тас-
фияи ҳучайраҳои афсурдаи чисми ӯ ҳаёти чисмонии инсонро комилан
аз нав месозад. Меъда ва дастгоҳи гувориш муддате ором мегиранд ва
бадани инсон аз пасмондаҳои хурокй, уфунатҳои хунй, уфунати рӯ-
даҳо ва рутуботи чисмй пурра халос мегардад. Паёмбари Худо (с)
мефармояд: «Руза доред, тандуруст мегардед».18
Имрузҳо мардуми мусалмон, ки аз фарҳангу арзишҳои динй то
андозае ноогоҳ мебошанд, ба чои рузаи моҳи мубораки Рамазон ва
дигар рузаҳои воҷибй ва нафлй ба усулҳои гуруснанишинии йогаҳо ва
ғайра рӯй овардаанд. Рузае, ки дар он тамоми некиҳо: аҷру савоби Ху-
дованд, халосй аз дузах, даромадан ба биҳишт, парвариш ёфтани та-
моми хубиҳо дар шахсияти инсон ва солимии ҷисмй ва ғайра ба якбо-
ра чамъ омадаанд, тарк гардида, ба ҷои он ивазкунандаҳои инсоние
мавриди амал карор мегиранд.
Руза яке аз коромадтарин равишҳо дар тазкия ва парвариши нафс
мебошад, ки онро аз олудагиҳои дунё, гуноҳон, тезии шаҳватҳо ва ҳа-
вову ҳавасҳо ба осонй раҳо месозад. Руза пас аз калимаи шаҳодат, на-
моз ва закот чаҳорумин рукни бинои Ислом мебошад. Худованди та-
ъоло онро фарз гардонида, фоидаҳои ошкору ниҳонеро барои банда-
гонаш дар он ниҳодааст.