Home / Ilm / TASHKIL YOFTANI HIZBU JARAYONHOI SIYOSI.

TASHKIL YOFTANI HIZBU JARAYONHOI SIYOSI.

Dar ibtidoi asri HH pesh az hama dar zeri tasiri inkilobi rus dar Turkiston faoliyati sozmonhoi siyosii burjuazi faol gasht. Robitahoi millatchiyoni burjuazii Turkiston bo Turkiyai Usmoni hanuz dar okhirhoi asri XIX sar shuda bud, ki dar on millatchiyoni totor sakhmi kalon doshtand. Raviyahoi panislomi va panturki ideologiyai asosii chavonturkon bud. Peshvoyoni charayoni panislomi targib mekardand, ki davlathoi islomi dar zeri parchami islom muttahid shavand. CHarayoni panislomi baroi az bayn burdani farhangu zaboni mardumi forsizabon khavfi chiddi nadosht, zero zabonhoi arabiyu forsi yakdigarro etirof mekardand.
CHarayoni panturkisti boshad bevosita baroi fishor ovardan ba zaboni forsi, turkigardonii tamomi forsizabonon kish ba kharch, medod.
Peshvoi chavonturkon Anvarposhsho, Talatposhsho, CHamolposhsho va digaron budand. Onho akidahoi panturkiro dar bayni khalkdoi sohili Volga, Kavkaz va Osiyoi Miyonaro targib namuda, onhoro davat menamudand, ki dar zeri parchami davlati Usmoni muttahid shavand. Hodimi panturkiston Ziyo Gulaki rui rost ibroz dosht, ki vatani turkon tanho Turkiyavu Turkiston ne, balki kishvari bekanori Turon ast». (Gafurov B. Tochikon. K.2.- S.257).
Soli 1909 dar Istambul «CHamiyati Bukhoro oid ba intishori donish dar bayni Om» tasis yoft. Maqomi in tashkilot dar pahn namudani goyahoi panturki khele ziyod ast. In chamiyat dar tahti nazorat va himoyai shubai maorifi partiyai chavonturkon «Ittihod va taraki», ki rohbari on doktor Nozim bud amal mekard.
Bo tashabbusi «CHamiyati Bukhoro» az Osiyoi Miyona ba makotibi olii Istambul sadho nafar chavonon firistoda shudand, ki onho badi bargashtan ba Osiyoi Miyona akidahoi panturkistiro targib mekardand.
Dar bisyor mavridho tashviqoti onho natichai dilkhoh dodand.
Dar zeri tabligi in charayon bazan tochikon ba forsizabon va oriyonnajod budani khud shubha paydo kardand. Mardumi Bukhorovu Turkiston to istiloi Russiya va paydo shudani charayoni millatgaroi – panturkizm khudro az jihati milli chudo namekardand va millat gufta taaluqoti dini- mazhabii khudro dar nazar doshtand.
Panturkizm tahti niqobi panislomizm amal mekard. Azbaski turkon sunni mazhab budand va aksari tochikon niz ba in mazhab mutaalikand, ba khotiri goyahoi islomi va yagonagii mazhab ba zudi tahti tasiri paislomizmi turki meaftodand.
Zaboni forsi boshad, chun zaboni din barobari zaboni arabi shinokhta meshud. In zabon zaboni davlati, zaboni dabistonu madrasa, zaboni muoshirati tamomi kavmhoi mintaqai vase az uqyonusi Hind to Kafkoz va az dashthoi Qazoq to vodii Qashqari CHin bud.
Mahz dar zeri tasiri panturkizm kuvvahoe millatgaroi paydo shudand, ki maqsadashon barangekhtani ikhtilofoti mazhabi bud. Bo hamin roh dar bayni qavmhoi eroninajod nizoi mazhabi barangekhtani shudand. Ba in kor mustamlikadoroni rus niz havasmand budand. Nizoe, ki mokhi yanvari soli 1910 dar Bukhoro bayni mazhabi shiayu sunni ba amal omad, misol guftahoi boloyand. «YAk mamuri rus bo farmoni general-gubernator dar beruni darvozai Bukhoro idorae tashkil karda, shabu ruz ba korhoi makhfie mashgul bud. Bo eroniyoni Bukhoro musokhiba karda, az tochikon ehtiyot shudanro tavsiya menamud. Dar suhbat bo tochin onhoro bovar mekunond, ki eroniho ba muqobili shumo tayyori dida istodaand» (Ayni S. Tarikhi inkilobi Bukhoro. – S.89).
CHi tavre, ki malum meshavad dar in mocharoi bayni qavmhoi eroninajod sahmi ideologhoi panturki khele kalon bud.
Millatchigi va millatchiyoni burjuazi, ki ideologhoi asosii on panturkiston budand, dar tarikhi khalki tochik sahmi muayyani manfi bozidand.
Robitai millatchiyoni burjuazii Turkiston va Turkiya hanuz dar okhiri asri XIX sar shuda bud. In robitaho pas az inkilobi soli 1908- umi chavonturkon boz ham inkishof yoftand. Peshvoyoni chavonturkon Anvarposhsho,
Talatposhsho, CHamolposhsho akidahoi panturkiro targib namuda, mekushidand, ki khalkdoi sohili Volga, Kavkaz, Zakavkaziya va Osiyoi Miyonaro dar zeri rohbariyati Turkiya ba yak «davlati musulmoni» muttakhid namoyand.
Ba maqsadi amali kardani niyati khud (tasis dodani davlati «Turkoni Kabir») peshvoyoni chavonturkon ba Osiyoi Miyona josuson va emissaroni khudro mefiristodand. Onho dar in jo adabiyoti lozimiro pahn namuda, korhoi tashviqoti meburdand.
Soli 1909 dar Istambul «CHamiyati Bukhoro oid ba intishori donishi mufid dar bayni om» tasis yoft. In jamiyat tahti nazorati makhsusi shubai maorifi hizbi javonturkon «Ittihod va taravdi» va khodimi namoyoni on doktor Nozim amal mekunad.
Dar barobari ba Osiyoi Miyona firistodani josuson, ideologhoi panturkisti ba tayyor kardani mutakhassison az hisobi javononi Osiyoi Miyona divdati makhsus medodand. Soli 1910 maktabhoi olii Istambul az Osiyoi Miyona karib sad nafar donishjuy kabul karda budand. (Gafurov B. Tojikon. CH.2.- S. 258).
YAke az sarvaroni namoyon va rohbaroni oyavii jadidoni Osiyoi Miyona Munavvarkori G.Abdurashidov bud. Vay dar nashriyahoi panislomiya faolona shirkat namuda, kitobho va majalahoi turkiro tarjuma va nashr mekard. CHadidho dar shahrhoi Osiyoi Miyona tashkilothoi gunoguni «Imdodi Turkiya» tasis medodand. Faoliyati onho asosan ba sust namudani tasiri Rossiya va baland bardoshtani nufuzi Turkiya ravona karda shuda bud.
CHadidon va payravoni onho panturkiston az nomi «tamomi musulmonon» gap mezadand. Lekin onho az khalki mehnatkash dur buda, manfiathoi yak guruhi khurdi burjuaziyai milliro himoya mekardandu khalos.
Dar solhoi avvali Hokimiyati SHuravi namoyandagoni panturkizm bo tamomi kuvva kushish mekardand, ki ba tasisi 4,umhurii Tojikiston khalal rasonand.
Namoyandagoni in jarayon – Anvarposhsho, Talatposhsho, CHalolposhsho va digaron budand, ki onho khalki musulmoni Osiyoi Miyonaro ba muttahidshavi bo davlati Turkiyai «usmoni» davat menamudand. Hodimi namoyoni panturkizm Ziyogulkali bud. u naqshahoi khudro chunin ibroz doshta bud: «…vatani turkoni-na Turkiyavu Turkiston, balki kishvari abadzindai bekanori Turonay». (Gafurov B. Tojikon. q. 2.- S.257).
Dar davrae, ki zabonhoi forsi, arabi bo ham muvofiqat mekardand, va yake digarero etirof mekard, in charayon baroi az bayn burdani farhangu zaboni forsizaboni Osiyoi Miyona khavf nadosht. Vale badtar chunin khavf ziyod shud. Zero in charayon bevosita baroi fishor ovardan ba zaboni forsi, turkigardonii tamomi forsizabonon kushish mekard.
Tamomi in kishhoi chudoiandozoni, millatgaroi va paturkist dar tarikhi khalki tochik nakshi muayyan bozidand. CHunin kushishhoi chudoi andozi baroi tashakkuli millati tochik, va yagonagii onho khalal rasonda, sababhoi paydo shudani khissiyoti mahalgaroi gardid, ki okibathoi onro mo dar voqeahoi solhoi okhir ehsos namudem. Inchunin, faoliyati millatgaroi dar vaqti guzaronidani taqsimoti mamuri – territoriyavi nakshi muayyan bozid.

Dar boramon

Инчунин кобед

jubron-xalil

Jubron Halil Jubron

JUBRON HALIL JUBRON yake az  navisandagoni ovozadori arab buda,  soli 1883 dar dehai Bashrai Lubnon  …

222222222222222