Home / Ilm / VAZIYATI JAMIYATI-SIYOSII TOJIKISTON DAR SOLHOI 20-30 YUM

VAZIYATI JAMIYATI-SIYOSII TOJIKISTON DAR SOLHOI 20-30 YUM

Badi galabai inqilob dar Osiyoi Miyona Jumkhurii mukhtori SHuravii Sotsialistii Turkiston va CHHSH Bukhoro tashkil yoftand. Dar in jumhuriho sermillat tochikon
47,74% hayati CH.MSHS Turkiston va 52,3 % dar hayati CHHSH Bukhororo tashkil mekardand.
Badi ba amal omadani sokhtori SHuravi dar asosi barnomai millii davlati SHuravi (huquqi muayyankunii millatho), zaruriyati guzaronidani taqsimoti milli-marzi dar Osiyoi Miyona ba amal omad.
Masalai guzaronidani taqsimoti milli-marzi hanuz soli 1920 ba miyon omada bud.
Avvalan dar bayni rohbaroni az markaz firistoda va hayati rohbarikunandai hizbi mahali ziddiyat ba amal omad. Badan dar bayni rohbariyati CHumhurii Turkiston kushishi chudoshavi az hayati RSFSR va tashkil kardani chumhurii mustaqil bolo girift. 13 iyun baroi guzaronidani taqsimoti markazi qarori KM RKP(b) qabul gardid. Qaror doda shud, ki baroi guzaronidani taqsimot zarur ast, ki kharitai etnografiyai kishvar bo nazardoshti 3- khalkiyat: uzbekho, qirgizho va turkmanho tartib doda shavad. Savol ba miyon meoyad, ki charo tochikon sokinoni kadimtarin va kismi ziyodi aholii kishvar az nazari etibor dur mondand.
CHunin munosibat nisbati khalki tochik az tarafi rohbariyati CHumkhurii Bukhoro niz amali megasht. Masalan, muvofiki qarori anchumani IV umumibukhoroii shuroho ba khalkdoi turkman va kirgizu qazoq dar borai tashkil dodani kumitahoi ichroiya ichozat doda shud, lekin dar borai khalki tochik yagon sukhan nameraft.
Soli 1921 bo qarori KIM shurohoi Turkiston dar komisariati milli shubahoi uzbeki, turkmani va kirgizi amal mekardand. Halqi tochik boshad ba zer komissiyai maydamillathoi kishvar dokhil karda shud. Dar natichai tasir va faoliyati turkparaston shubai tochiki tashkil doda nashud, ki in dar masalai taqsimoti milli-marzi tasiri manfi rasond.
Baroi ba inobat nagiriftani manfiathoi khalki tochik dar davrai guzaronidani taqsimoti milli-mamuri bisyor sababho budand. Rohbariyati volomaqomi davlati shuravi az tarikhi khalkdoi Osiyoi Miyona va tarikhi chandinasrai sokinoni qadimtarini on khalki tochik, khub ogokhi nadoshtand. Bo sababhoi nomalum dar vaqti guzoridani taqsimot ba in masala etibor nadodand. Ekhtimol, gap dar sari on boshad, ki dar vaqti tayyor namudani khujjathoi zaruri dar hayati komissiya, ki ba on V.Kuybishev sarvari mekard, inchunin yak guruh millatgaroyoni turk az qabili T. Riskulov shomil budand. In guruh az tamomi vositaho istifoda burda, manfiathoi tochinro poymol megardondand.
Turkgaroi badi inkilob buzurgmanishinii uzbekiro ba vuchud ovard, ki bar ziddi tochikon nigaronida shuda bud.
Millatgaroyoni panturkist badi inkilob mansabhoi kaloni mamuri va khizbro ba dast darovarda, siyosati oshkoro bo rohi zurovari uzbek gardonidani tochinro pesh giriftand. Dar bayni namoyandagoni bonufuzi panturkisti tochin ham duchor meoyand, ki dar Turkiya tahsil karda budand.
Qisme az rushanfinkori tochik dar zeri akidahoi turkgaroi budand va khudro uzbek elon kardand. A.Muhiddinov, A.Fitrat, A.Rahimboev, A.Hochiboev, F.Huchaev va digaron.
Onho chunin fikre pesh ovardand, ki zaboni forsi baroi mardumi Bukhoro zaboni begona ast. F. Hucha va hamfikronash maktabhoi tochikro ba turki va uzbeki gardondand. A.Fitrat – navisandai mashhuri tochik yakbora ba turki guzasht va dar idorahoi khud baroi onhoe, ki ba tochiki gap mezadand, charima mukarrar namud. (Masov R. Istoriya topornogo razdeleniya.- Dushanbe, Irfon, 1991.- 192s.).
Makhsusan, gunohi A.Rahimboev, ki sardori komissiyai kori taqsimoti mamuri bud, dar hujjatash khudro «uzbek» navishta, baroi tashkil namudani CHumhurii Tochikiston yagon kushishe nakard.
Turkparaston bovar kunonidani meshudand, ki tochikon qarib ast dar Osiyoi Miyona dar arafai omezish bo khalkhoi turkzabon hastand, on ruz dur nest, ki in millat tamoman az bayn ravad. Dar ruznomai «Turkiston» chunin maqola chop shuda bud, mayli istifodai in zabon (tochiki) manoi onro dorad: yakum kushish az hayot kafo mondan ast, chunki hayot bo charayonhoi tarikh ba muqobili ust. Duyum, qabuli in zabon manoi onro dorad, ki qabuli on na chizi foidanok, balki besamaru ziyodatiro dorad. Baroi hamin ham tochikon boyad khohu nokhoh va khatman be takhir ba zaboni uzbeki guzarand va zaboni alohidai tochikiro talab namudand, chunin ravandhoi ichtimoi takdiri onro allakay hal kardaast.
Onho khakiqati tarikhiro inkor mekardand. Dalelho shahodat medihand, ki kismi asosii aholii Bukhoro va Turkistonro tochikon tashkil menamudand va zaboni tochiki zaboni baynalmillalii khalkhoi Osiyoi Miyona bud. Muvofiki malumoti soli 1913 tochikon asosan dar amorati Bukhoro mezistand va az 3 million aholii on 70% va yo 210 000 tochikon budand. Dar kishvari Turkiston 1300000 tochik zindagi mekard. Dar khar yak davrai ba ruykhatgirii aholii tedodi tojikon qasdan kam karda meshudand: Soli 1915 dar shahri Samarqand 59901 nafar, soli 1917 ba 44758 nafar tojikon ba qayd girifta shudand. Muvofiqi ba ruykhatgirii soli 1926, ki hukumati Uzbekiston guzarond shumorai uzbekon yakbora ba 43304 nafar rasida, tojikon to 10716 nafar kam shudand.(Masov R. Istoriya topornogo razdeleniya.- Dushanbe, 1991.-S.49).
Dar natijai chunin munosibat tojikon dar vaziyati nihoyat dushvor qaror doshtand. Zero manfiati onhoro qarib hej kas himoya namekardand. Dar on solhoi takdirsoz ba hamai khalqho (millatho) – i Osiyoi Miyona huquq doda shud, ki komissiyai millii khudro tasis doda, loihai manfiathoi millii khudro peshnihod namoyand. Ammo tanho tojikon to miyonai mohi avgusti soli 1924 komissiyai millie, nadoshtand, ki khudud, usuli davlatdori va poytakhti davlatro muayyan mekard.
Boyad qayd kard, ki dar on davrai taqdirsoz dar hayati rohbariyati jumhurihoi Turkistonu Bukhoro shakhsoni mansabdor va bonufuzi tojik khele ziyod budand. Lekin in mansabdoron dar botloqi turkparasti va uzbekparasti aftoda, tojik budani khudro inkor mekardand. Masalan, Fayzullo Hojaev, ki raisi SHuroi nozironi khalqi bud, tojikonro yake az qabilahoi turk nomid, ki bo tasiri adabiyoti klassiki fors zaboni khudro gum kardand. u 25-umi fevrali soli 1924 dar maruzai khud dar majlisi vasei kommunistoni Bukhoro peshnihod kard, ki shahri Bukhoro boyad markazi 4,umhurii Uzbekiston qaror girad. Viloyati mukhtori Tojikiston boshad tanho az hisobi nohiyahoi kuhii Mastchoh va Qarotegin bunyod karda shavad. Hamin tariq bo khiyonati Hojaev va dumravoni u Bukhoro az Tojikiston judo shud. Mutaasifona, on zamon chunin khiyonatgaroni millat kam nabudand. Masalan, digar tojiki millatfurush Abdullo Rahimboev, ki dar CHumhurihoi Turkiston va Bukhoro vazifahoi masuli hizbiro ijro mekard, tarafdori on bud, ki nohiyakhoi Uroteppa va qismati digari shimolii Tojikiston niz ba Uzbekiston dokhil karda shavad. (Masov R. Istoriya topornogo razdeleniya.- Dushanbe, 1991.-S.49.).
Dar vaqti muhokimai loihai taqsimoti khududi komissiyai tochikon ishtirok nadoshtand. Tanho 16-avgusti soli 1924 komissiya dar hayati se nafar. Abdurahim Hochiboev (Rais), CHinor Imomov va Saidchonov azoyon tashkil shud. Komissiya hamagi 5-ruz muhlat dosht. Ilova az on komissiya ovozi halkunanda nadoshta, dar machlisho hamchun mashvaratchi shirkat menamud.
Komissiya az sababi kamtachribavi, nadoshtani fursat baroi purra nishos shudan bo khujjatho, ziyod budani tasiri turkparaston dar markazii taqsimot manfiati tochikonro khimoya kardan natavonist. Az in sabab komissiyai ba nomi «tochiki» dar lahzahoi zaruri az rui naqshai komissiyai uzbeki amal mekardand. In mavqei komissiyai uzbekiro boz ham mustakhkamtar namud.
Dar borai mavqei khiyonatkoronai azoyoni komissiya ba takdiri khalki tochik chunin dalelho shahodat medihand. 21 avgusti soli 1924 dar chalasai komissiyai taqsimoti milli- khududii Osiyoi Miyona A. Hochiboev (raisi komissiya) az nomi komissiyai tochikon sukhan ronda, chunin izhor dod: Tochikoni Bukhoroi arbi va aksari viloyathoi CHumhurii Mukhtorii Turkiston, az jihati khochagi va ham az jihati idorai mamuri ba uzbekho robitai zich dorand. Dar masalai tochikoni Huchand Hochiboev izhor kard, ki tochikoni baze volostho Huchand ba viloyati Tochikiston hamroh kardan mumkin ast. Ammo dar in cho irtibot nest, tanho rokhdoi piyodagard vuchud dorand va onho az jihati tichoratu iqtisod bo Uzbekiston nazdiktarand. Mo chunin meshumorem, ki dar hayati Uzbekiston mondan hatmi ast. (Masov R. Istoriya topornogo razdeleniya; Gazetai muallimon.- 1989.- 14 yanv.)
Az sababi uzbekparasti va az manfiati kuli khalki tochik dur budani komissiyai tochiki Uzbekistonro hatto Uzbekistoni Buzurg nomidand. Masalan, Imomov izhor kard, ki ba hayati Uzbekistoni Buzurg dokhil shudani Viloyati Mukhtori Tochikiston guyo ahamiyati iktisodi va siyosi doshtaast. (Masov R. Asari nombarshuda.-S. 46).

Dar boramon

Инчунин кобед

jubron-xalil

Jubron Halil Jubron

JUBRON HALIL JUBRON yake az  navisandagoni ovozadori arab buda,  soli 1883 dar dehai Bashrai Lubnon  …

222222222222222